Huis met de Kabouters

Randje Ceintuurbaan, dicht bij de Amstel staat een gebouw dat wel heel erg in het oog springt. Dat is, als je wel eens omhoog kijkt. Veel mensen zullen er honderden keren per jaar met een noodgang voorbij sjezen en niet zien wat een mooi gebouw er op de Ceintuurbaan 251-255 in 1884 neer is gezet.

Vanaf 1876-1877 werd er in Amsterdam begonnen met de bouw van de nieuwe stadsuitbreiding. In het Plan Kalff werd er aan de zuid kant de buurt YY, het latere De Pijp gepland. Wat later een buurt met voornamelijk revolutiebouw werd zijn er dus wel enkele gebouwen neergezet die helemaal niet in die architectuurstroming geplaatst kunnen worden. Een van die gebouwen is dus het huis met de kabouters, ontworpen door Antonius Cornelis Boerma (1852-1908).

Architect A.C. Boerma

De architect van het gebouw is Antonius Cornelis Boerma, geboren op 17 augustus 1852 in Leiden. Na in Leiden te zijn opgegroeid is hij naar Amsterdam verhuist om daar zijn carrière als architect te

Hoewel het mij nog niet geheel duidelijk is waar hij zijn vak heeft geleerd en welke leermeester(s) hij heeft gehad, kan je in het werk van Boerma wel elementen terug zien die ook vaak voorkomen in het werk van tijdgenoten als J.D. Zocher, Pierre Cuypers en A. Salm. Boerma heeft zijn gebouwen in verschillende stijlen ontworpen, er zijn gebouwen van hem bekent in neoklassiek, neogotiek en chaletstijl. Vanuit zijn katholieke achtergrond bouwde hij vele kerken, maar ook enkele bestuursgebouwen en woonhuizen.

Boerma is in 1878 in Amsterdam komen werken. Er zijn gebouwen van hem bekend op de Raadhuisstraat, Nieuwendijk en ook op de Dam. Niet de minste locaties. Helaas zijn deze gebouwen wel helaas alweer vervangen door nieuwere gebouwen. Zo is het gebouw de Bisschop op de Dam in 1899 gebouwd en al in 1922 wegens bouwvalligheid gesloopt. Wel zijn er op de Cruqiuseiland aan de Veemarkt nog gebouwen te zien van de hand van Boerma.

Ceintuurbaan 251-255

Het gebouw op de Ceintuurbaan wordt wel gezien als een van Boerma´s belangrijkste gebouwen. In deze drie woonhuizen combineert hij verschillende bouwstijlen met elkaar. De combinatie van baksteen en natuursteen herinnert aan de Renaissance, de torentjes lijken erg op de torens van het Rijksmuseum. De spitsbogen aan de gotiek en het sierlijke houtwerk in het dak doet denken aan de ‘chaletsstijl’ die je wel vaker terugziet in gebouwen uit dezelfde periode. Vooral de chaletstijl komt mij een beetje vreemd over. Zwitserse bouwkunst aan het einde van de negentiende eeuw in Amsterdam?

De interesse in Zwitserse bouwkunst kwam in de negentiende eeuw op door teksten van onder andere Ruskin en Viollet-le-Duc. Deze vaak romantiserende kijk op de zogenaamde chaletstijl spreekt dan vooral van een ver uitstekende dak, met daarin een rijk gedecoreerd houtsnijwerk. Het is een bouwstijl die je wel tegen kan komen in de zuidelijke alpenregios in Zwitserland, hoewel zeker niet op de manier als die door Boerma is toegepast. In Nederland is de bouwstijl meer onder de aandacht gebracht door Gugel en Klinkhamer. In de architectuur in Nederland komen gebouwen in chaletstijl voornamelijk voor als buitenhuizen in een bosrijk gebied. Er zijn voorbeelden van architecten als Zocher en Salm die meerdere buitenhuizen in chaletstijl in Bloemendaal en Hilversum hebben gebouwd. Een ander bekend voorbeeld in Amsterdam met het gebruik van de chaletstijl is de voormalige huishoudschoolgebouw aan het Vondelpark, ontworpen door C. Posthumus Meijes sr. uit 1894.

Dit rijkversierde gebouw aan de Ceintuurbaan steekt een beetje af tegenover de bebouwing eromheen, wat veel soberder is. In deze woonwijk, de Pijp, zie je veelal revolutiebouw terug. Goedkopere gebouwen van vaak een matige kwaliteit. Dus een gebouw met torentjes en twee zittende kabouters valt wel op. Er zijn twee theorieën over waarom er twee kabouters op de dakrand zitten en een bal lijken over te gooien. De eerste theorie is dat de opdrachtgever meneer van Ballegooijen heette, waardoor de overgooiende kabouters een mooie uitbeelding van is. De tweede is dat er twee aannemers waren bij dit bouwproject waarbij ze elkaar de zogenaamde bal toespeelde. Het is niet duidelijk of een van deze theorieën de waarheid is.

Het gebouw is er neergezet als appartementen voor de middenklasse. Het gebouw is 27 meter breed en 17 meter hoog. Het heeft 12 appartementen. Er stond tot de jaren zeventig nog de Sint Willibrorduskerk tegenover, wat een mooi contrast gaf met dit merkwaardige gebouw. Het gebouw is nog gerestaureerd in 1989 en 2007, de 2,50 meter grote kabouters zijn toen ook gerepareerd want die leden aan houtrot. Al met al een bijzonder gebouw en daardoor sinds 1984 een Rijksmonument.